آموزش صورت وضعیت پروژه از واجبات آموزشی است که هر شرکت ساخت و ساز باید در دستور کار خود قرار دهد. چراکه آموزش صورت وضعیت نویسی به طور کامل و جامع نه تنها مراحل یک پروژه را دقیق و با برنامه جلو می‌برد، بلکه برای تهیه‌ی مواد و هزینه‌هایی که قرار است برای پروژه استفاده شود را هم بدون هدر رفت برنامه‌ریزی می‌کند. اگر می‌خواهید بدانید این سند چگونه چنین زحمت بزرگی را به دوش می‌کشد، مقاله‌ای که از تجربیات مجتمع آموزشی امیرکبیر اصفهان در این زمینه فراهم شده است را از دست ندهید.
آموزش صورت وضعیت پروژه دوره‌ی آموزشی است که کارآموزان علاقمند به مباحث عمرانی و معماری و راهسازی و همینطور پیمانکاری با کمک آن می‌توانند اسنادی از روند پروژه‌ی ساخت و ساز و مقدار و نوع مواد و کلیه هزینه‌هایی که قرار است در این پروژه خرج شود را به کارفرمایان و مسئولین بالاتر ارائه دهند، تا با این کار طرح به صورت برنامه‌ریزی شده و مرحله به مرحله پیش رود.
همانطور که گفته شد در آموزش صورت وضعیت پروژه قرار است کارآموزان چگونگی روند انجام مراحل یک پروژه‌ی ساخت و ساز را ثبت کنند و به کارفرمایان گزارش دهند. به این مرحله‌ی ثبت گزارشات از مصالح ساختمانی، نیروی کار و مخارج که به صورت اسناد ارائه می‌شود، صورت وضعیت می‌گویند. با این اسناد گزارشی، کارفرمایان، مهندسان و… از روند کار مطلع می‌شوند و هزینه و مواد مورد نیاز را به طور مناسب برای مراحل بعد تزریق می‌کنند.
در آموزش صورت وضعیت پروژه دو نوع صورت وضعیت نویسی آموزش داده می‌شود. اولین صورت وضعیت به صورت موقت و دیگری به صورت قطعی است. در هر کدام از این مدل‌ها شما مراحلی از پروژه را باید به صورت گزارش به کارفرمایان ارائه دهید. در ادامه هر کدام از مراحل را توضیح خواهیم داد و همینطور علاوه بر تعاریف انواع صورت وضعیت، برای رشته‌های عمران، معماری، راهسازی و… نیز در رابطه با صورت وضعیت مخصوص آنها صحبت خواهد شد.
در پروژه‌های ساخت و ساز به ویژه در آموزش صورت وضعیت پروژه، هر پیمانکار یا مسئول تهیه‌ی صورت وضعیت باید هر ماه، یک گزارش از روند کار به صاحبان پروژه ارائه دهند. این گزارش از ابتدای کار تا همان لحظه که کار پیش رفته است، تهیه می‌شود. در این نوع از آموزش صورت وضعیت نویسی مسئول باید مقدار مصالحی که استفاده شده است، مقدار مصالح باقی مانده و همینطور هزینه‌های مصرف شده را در یک سند به صورت کامل درج کند.
پیمانکار بعد از تهیه‌ی سند آن را به مهندس ناظر تحویل داده و ایشان صورت وضعیت را با سندهای قبلی و همچنین با قرارداد اولیه چک و محاسبه می‌کند. بعد از آن مهندس ناظر سند تنظیم شده را به مسئولین و کارفرمایان ارائه می‌دهد. کارفرما نیز بعد از محاسبات کلی تا یک ماه فرصت دارد تا بودجه و موارد مورد نیاز را برنامه‌ریزی کند و به پیمانکار یا مسئول پروژه تحویل بدهد. نکته‌ی قابلیت اهمیت در آموزش صورت وضعیت پروژه این است پیمانکار به صورت دقیق این بار امانت را به دوش بکشد و پروژه را ادامه دهد.
صورت وضعیت قطعی که اصولاً بعد از صورت وضعیت موقت ارائه می‌شود و در مواردی بدون صورت وضعیت قبلی گزارش می‌شود. یک صورت وضعیت کلی است که پایان کار باید تنظیم شود. در این مرحله از آموزش صورت وضعیت پروژه شما باید با اسناد و بندهایی که در قرارداد اولیه ثبت شده است، صورت وضعیت قطعی را تنظیم کنید. کارفرمایان نیز بین یک الی سه ماه فرصت دارند، این اسناد را محاسبه کنند و دیگر هزینه‌های باقی‌مانده را پرداخت کنند.
در آموزش صورت وضعیت پروژه برای مباحث عمرانی به صورت وضعیت، متره برآورد می‌گویند. برای تهیه‌ی صورت وضعیت عمران شما باید مقدار مصالح، نقل و انتقالات مصالح، نیروی کار و… را مشخص کنید. در آموزش صورت وضعیت نویسی این مقادیر به دو صورت اجرایی و انجام شده تقسیم بندی می‌شود.
یعنی شما یک صورت وضعیت برای مراحل و مقادیری که انجام شده، تنظیم می‌کنید و یک صورت وضعیت از مراحلی که در حال انجام و پیشبرد پروژه هستند، تهیه خواهید کرد. هر کدام از این مراحل شرایط و ضوابط خاص خود را دارند. این اسناد طبق نظر پیمانکاران، مهندسان و همینطور کارفرمایان باید تنظیم و اجرایی شود.
4- صورت وضعیت معماری
همانطور که مطلع هستید، فعالیتی که مهندسان عمران انجام می‌دهند، با فعالیتی که در حوزه‌ی مهندسی معماری است، تفاوت زیادی دارد. مهندسی عمران یک رشته جامع‌تری است و بیشتر در فعالیت‌های ساخت و ساز چه در سطح ساختمان‌سازی و چه شهرسازی به کار می‌رود. اما مهندسان معماری که کارشان بیشتر جنبه‌ی طراحی و زیباسازی پروژه‌ها را بر عهده دارند مسئولیت نظارتی یک پروژه را بر عهده می‌گیرند.
با توجه به این صورت وضعیت معماری در آموزش صورت وضعیت پروژه با جنبه‌ی دیگر این آموزش که متریال و مقادیر مورد نیاز خود را می‌طلبد، آشنا خواهید شد. در این رابطه نیز مهندسان معمار با توجه به بندهای قرارداد طی یک زمان مشخص باید صورت وضعیت مربوط به حوزه‌ی خود را تنظیم کنند و به کارفرمایان ارائه دهند.
5- صورت وضعیت راهسازی
راهسازی که زیر گروه رشته‌ی عمران قرار می‌گیرد، نیز دارای صورت وضعیت مشخصی است. برای تهیه‌ی صورت وضعیت راهسازی در آموزش صورت وضعیت پروژه ابتدا باید بدانیم که قرار است چه پروژه‌ای صورت بگیرد، که در زمینه راهسازی بیشتر جاده‌های بین شهری، راه‌آهن، باند فرودگاه و دیگر مواردی که مربوط به این حوزه است، انجام می‌شود.
در آموزش صورت وضعیت پروژه در مبحث راهسازی به خاطر حجم بالا و زمان زیاد برای انجام پروژه، مهندسین موظف به ارائه مرتب صورت وضعیت هستند. در این نوع از پروژه‌ها به علت متریال و نیروی کار متفاوت با ساخت و سازهای ساختمانی صورت وضعیت نیز به شکل متفاوتی ارائه می‌شود که در مجتمع آموزشی امیرکبیر اصفهان شما با این مراحل نیز آشنا خواهید شد.
بیشتر کارهای عمرانی، معماری و راهسازی برای اجرایی شدن به پیمانکاران همان حوزه محول می‌شود. پیمانکار با تهیه‌ی مواد و نیروی کار شروع به انجام پروژه‌ها می‌کند. اولین صورت وضعیتی که قرار است تنظیم شود صورت وضعیت پیمانکاری است. در آموزش صورت وضعیت پروژه به پیمانکار آموزش داده می‌شود که طبق قرارداد تنظیم شده بین ایشان و کارفرمایان و طبقه تعرفه‌های سالانه که در قانون ساخت و ساز تنظیم می‌شود، باید صورت وضعیتی ترتیب بدهد که در آن اطلاعات کلی پروژه از عنوان پروژه، تاریخ شروع و… ثبت شده باشد.
و همچنین مسئله‌ی دیگر در آموزش صورت وضعیت پروژه این است که پیمانکار در هر مرحله از پیشرفت کار تا آن تاریخی که صورت وضعیت را تنظیم می‌کند، صحبت کرده باشد. چگونگی وضعیت مالی چه از نظر پرداختی و چه مبلغ باقی‌مانده و… را اعلام کند. همچنین مشکلاتی که ممکن است باعث تاخیر در روند کار شود را بیان کند. سعی کند پیشنهادهایی برای روند بهتر کار و یا برطرف کردن مشکل ارائه دهد و اگر موارد را به صورت اسناد یا تصاویر ارائه دهد بسیار بهتر است.
برای انجام پروژه‌های ساخت و ساز نیاز به افراد زیادی از جمله صاحبان پروژه، کارفرما، مهندسان مشاور، مهندسان ناظر، پیمانکاران و… است که هر کدام وظایف مربوط به حوزه‌ی خود را انجام می‌دهند. در آموزش صورت وضعیت پروژه نیز اجزایی برای تهیه صورت وضعیت در نظر گرفته می‌شود که با آنها می‌شود یک صورت وضعیت جامع تنظیم کرد و به افراد رده بالا تحویل داد. این اجزا عبارتند از: روکش صورت وضعیت، مبناهای قراردادی، مستندات، روکش مالی کل، خلاصه مالی فصول، ریز مالی، برگه خلاصه متره و برکه ریز متره.
در آموزش صورت وضعیت پروژه برای معرفی پروژه یا دادن هویت به طرح‌های عملیاتی نیاز به یک سری اطلاعاتی است که در آن، موضوع قرارداد، زمانی که قرار است پروژه اجرا شود، تاریخ‌هایی که صورت وضعیت در آن تنظیم شده‌اند، نام افراد دخیل در پروژه از جمله پیمانکار، کارفرما، مهندسان ناظر، مهندسان مشاور و دیگر افراد دخیل در پروژه و اطلاعاتی از این قبیل باید در آن مشخص شود.
در این مرحله از آموزش صورت وضعیت پروژه شما باید تاریخ‌های مهمی که از عقد قرار داد تا اتمام پروژه رخ می‌دهد را ثبت کنید. این تاریخ‌ها شامل: تحویل زمین، شروع کار، شروع تاریخ قرار داد و… است. در آموزش صورت وضعیت نویسی چنین مواردی را در روکش قرارداد تنظیم می‌کنند.
برای انجام هر پروژه نیاز به یک‌سری دستوارات است که به صورت کتبی ارائه می‌شوند. علاوه بر این برای تهیه‌ی مواد و نیروی کار شما اسنادی جهت قرارداد تنظیم می‌کنید. در آموزش صورت وضعیت پروژه برای دقیق‌تر بودن و جلوگیری از مشکلات حتما باید این مستندات را ضمیمه‌ی دفترچه صورت وضعیت کنید.
همانطور که از نام روکش مالی‌کلی مشخص است، یعنی در این مرحله قرار است کلیه هزینه‌های مربوط به پروژه را به صورت کلی در صورت وضعیت مشخص کنید. در این مرحله از آموزش صورت وضعیت پروژه پیمانکار کلیه هزینه‌ها از جمله تاسیسات مکانیکی، الکترویکی، مصالح و… را با توجه به فهرست بها تنظیم می‌کند. بعد از آن مبلغ درخواستی را به مهندسان رده بالاتر ارائه می‌دهد. در صورت تأیید نکردن این روکش مالی توسط کارفرما، مبالغ پیشنهادی خود را در آن ثبت کرده و روکش مالی نهایی را تنظیم می‌کند.
در آموزش صورت وضعیت پروژه برای هر مرحله‌ی کاری مانند بتن‌ریزی، دیوارکشی و… یک فصل در نظر گرفته می‌شود. ممکن است هر پروژه چندین فصل داشته باشد. در آموزش صورت وضعیت نویسی فاکتورهایی برای تعیین این فصل‌ها در نظر گرفته می‌شود که مسئول مربوطه باید هزینه‌های هر فصل را نسبت به مراحل اجرایی مشخص کند.
برگه‌ای که در آموزش صورت وضعیت پروژه به آن پرداخته می‌شود، برگه‌ی ریز متره است. همانطور که از ظاهر قضیه مشخص است، فرد مسئول باید ریز به ریز عملیات انجام شده یعنی تک تک مراحل از جمله هر کدام از ستون گذاری هل، دیوار چینی و… را با برآورد هزینه در این برگه تعیین کند. در کل متره و برآورد از مهم ترین وظایف یک دفتر فنی ساختمانی یا راه سازی است. در صورتی که با متره و برآورد تسلط ندارید، در دوره متره و برآورد در بهترین آموزشگاه عمران اصفهان متخصص شوید.
در این برگه از آموزش صورت وضعیت پروژه برخلاف ریز متره که جزئیات در آن قید می‌شود، اینجا کلیه‌ی هزینه‌هایی که پیمانکار در مراحل اجرایی در نظر گرفته است را ثبت کرده و بعد توسط مسئول مربوطه که به آن مترور می‌گویند، چک می‌شود. در این قسمت از آموزش صورت وضعیت نویسی بعد از انجام ریز متره و برگه‌ی خلاصه مالی، کلیه هزینه‌ها به صورت بخش بخش برای هر مرحله با توجه به ضرایب تعیین شده، محاسبه می‌شود و بعد به دست پیمانکار می‌رسد.
یکی از تعاریفی که در آموزش صورت وضعیت پروژه به آن پرداخته می‌شود، ضرایب صورت وضعیت است. ضرایب صورت وضعیت در قراردادهای پیمانکاری یک‌سری اعدادی هستند که برای تکمیل تمامی برآوردهای پروژه به خصوص جبران یک‌سری از مخارج، البته طبق قوانین، در تهیه‌ی صورت وضعیت از آنها استفاده می‌کنند. ضرایب صورت وضعیت انواع مختلفی دارد که شامل ضریب بالا سری، ضریب پیمان، ضریب فصل، ضریب منطقه‌ای، ضریب ارتفاع، ضریب طبقات، ضریب فصل مصالح پای کار، ضریب تعدیل و تعدیل معکوس، ضرایب صعوبت و… هستند.
در آموزش صورت وضعیت پروژه هزینه‌هایی وجود دارد که نمی‌توان به صورت مجزا آنها را محاسبه کرد، بلکه این مخارج تکمیل کننده‌ی بعضی از هزینه‌های اصلی هستند. کارفرمایان و دیگر افراد مرتبط موظف به پرداخت آنها هستند. مانند هزینه‌های مالیات، عوارض شهرداری، سود پیمانکار و…
ضریب پیمان از اولین مراحل تخمین زدن هزینه‌ها در آموزش صورت وضعیت پروژه است. به این صورت که صاحبان پروژه ابتدا توسط افراد متخصص خود، هزینه‌هایی که قرار است برای پروژه مصرف شود را تعیین می‌کنند و بعد از ارائه‌ی طرحشان به پیمانکاران در مناقصات و مشارکت‌های دیگر، پیمانکاران نیز هزینه‌های خود را با مبالغ پیشنهادی چک کرده و هزینه‌های مدنظرشان را اعمال می‌کنند. این مبالغ پیشنهادی گاهی با این نرخ‌ها برابر است و یا در مواردی بیشتر و حتی ممکن است کمتر نیز برآورد باشد.
یکی دیگر از ضرایبی که در آموزش صورت وضعیت پروژه به آن پرداخته می‌شود، ضریب فصل است. در ضریب فصل پیمانکار قبل از بستن قرارداد با کارفرما، با توجه به تخمینی که از نقشه‌های اجرایی و همچنین با در نظر گرفتن فهرست بها برای هر فصل از صورت وضعیت، هزینه‌هایی پیشنهاد می‌دهد که بعد از آن کارفرما مبالغ پیشنهادی هر فصل را با نرخ‌های پیشنهادی خود تنظیم می‌کند که به آن ضریب فصل می‌گویند.
در آموزش صورت وضعیت پروژه برای هر منطقه ضریب خاصی درنظر گرفته می‌شود. در مبالغی که در فهرست بهای سالانه قید می‌شود، طبق پایتخت همان کشور از طرف سازمان برنامه و بودجه همان کشور محاسبه می‌شود. اما از آنجایی که ویژگی‌های هر منطقه اعم از آب و هوا، وسایل موجود، میزان محرومیت و… که در امر ساخت و ساز تاثیرگذار است در رابطه با تعیین ضریب نیز باید در نظر گرفته شوند. به همین علت ضریبی که طبق شرایط یک منطقه محاسبه شود را ضریب منطقه‌ای گویند.
همانطور که از ضریب طبقات مشخص است یعنی پیمانکار و یا کارفرما باید برای هر طبقه از ساخت و ساز ضریب مشخصی داشته باشد. چراکه ضرایب تعیین شده در بهای سالانه برای طبقات پایین در نظر گرفته شده و از آنجایی که ممکن است یک پروژه دارای چندین طبقه باشد، مسلما موادی که قرار است استفاده شود، مشکلات جا به جایی مواد، هدر رفت مصالح و… نیز متفاوت خواهد بود. به همین جهت در آموزش صورت وضعیت پروژه باید برای طبقات یک ضریب مشخص، تعیین کرد.
در آموزش صورت وضعیت پروژه به مورد دیگری که باید توجه کرد، ارتفاع پروژه است. چراکه این امر برای هر ساخت و ساز به یک شکل نیست و ممکن است در مواردی ارتفاع به بیش از ۴ متر برسد. حالا با افزایش ارتفاع بقیه موارد مثل میزان مصالح، سختی کار و همینطور دستمزد کارکنان نیز افزایش پیدا خواهد کرد . به همین جهت در آموزش صورت وضعیت نویسی برای این موضوع نیز ضریب مشخصی را باید در نظر گرفت.
“اگر می‌خواهید آموزش عمیق تری در این رابطه داشته باشید، در پودمان مدیر دفتر فنی مجتمع آموزشی امیرکبیر شرکت کرده و متخصص این شغل شوید.”
کارگاه به محوطه و یا زمینی می‌گویند که قرار است پروژه در آن اجرا شود. این کارگاه قبل از تحویل به پیمانکار باید با توجه به شرایط منطقه‌ای، مجوزات شهرداری و… برپا شود. زمانی که این محوطه را به پیمانکار می‌سپارند ، ایشان تجهیزات کارگاه را تهیه کرده و شروع به کار می‌کند. بعد از اتمام پروژه نیز باید تمام وسایل و مصالح باقی مانده را پاکسازی کند، که اصطلاحا به آن برچیدن کارگاه می‌گویند. این برپایی و برچیدن کارگاه دارای هزینه‌هایی است که در آموزش صورت وضعیت پروژه به آن ضریب تجهیز و برچیدن کارگاه گفته می‌شود.
در آموزش صورت وضعیت نویسی گفته شد که در مواقعی پروژه‌ها در ارتفاعات و طبقات بالاتری اجرا می‌شود و در بعضی دیگر پروژه‌های عمرانی ممکن است با مواردی مانند حفر تونل، شیب‌های تند و… روبه رو شوند که سختی کار و مشکلات متعددی خواهند داشت. این موارد نیز باعث کندی کار خواهد شد. به همین جهت در آموزش صورت وضعیت پروژه برای پیمانکاران مرحله به نام ضریب صعوبت کار نیز در نظر گرفته می‌شود.
در این مرحله از آموزش صورت وضعیت نویسی اول باید دانست مصالح پای کار چیست؟ در مواقعی پیمانکار قبل از اینکه پروژه را اجرا کند، خودش مقداری مصالح و مواد مورد نیاز ساخت و ساز را تهیه کرده و در زمینی که قرار است طرح را اجرا کند، قرار می‌دهد. این مورد در آموزش صورت وضعیت پروژه به نام مصالح پای کار شناخته می‌شود. برای این مصالح نیز باید ضریبی در نظر گرفته شود.
یکی از ویژگی‌های خوب آموزش صورت وضعیت پروژه این است که عدالت را نیز رعایت می‌کند. ممکن است در اجرای پروژه پیمانکار دچار خسارت‌های مانند تغییرات قیمت، دستمزد کارکنان، سختی کار و… شود که در این صورت کارفرما بعد از اینکه قرارداد کلی را بین خود و پیمانکار به ثبت رساند، می‌تواند ضریبی برای این اتفاقات درنظر بگیرد که در آموزش صورت وضعیت نویسی به آن ضریب تعدیل می‌گویند.
در این مرحله از آموزش صورت وضعیت پروژه، پیمانکار پایان هر ماه صورت وضعیتی از هر کدام از فعالیت‌هایی که به تا آن تاریخ انجام داده‌اند تهیه می‌کند، که به همه‌ی این صورت وضعیت‌های تهیه شده توسط پیمانکار صورت وضعیت تجمعی می‌گویند. و بعد از آن کارفرما با توجه به فهرست بهای سالانه محسابات را انجام می‌دهد، هزینه‌های مختص پای کار را محاسبه می‌کند.
امروزه برای انجام هر تخصصی، مخصوصا به صورت پروژه، اصطلاحات و تعاریف مخصوصی استفاده می‌شود، که بین افراد آن حوزه بسیار رایج است. در رابطه با آموزش صورت وضعیت پروژه نیز یک‌سری تعاریف وجود دارد که در این مقاله نیز از آنها استفاده شده است. برخی از این اصطلاحات مانند متره برآورد، فهرست بها، صورت مجلس، مهندس ناظر، پیمانکار، برچیدن کارگاه و… هستند که تعدادی از این موارد را توضیح خواهیم داد.
تعریف متره برآورد: به محاسبه‌ی انداز‌ه‌ها و هزینه‌های مقدار مصالح مورد نیاز برای ساخت و ساز متره برآورد می‌گویند.
تعریف فهرست بها: فهرستی که هر ساله از سمت سازمان بودجه و برنامه ریزی کشور جهت قیمت گذاری مصالح و مواد مشابه تعیین می‌شود، فهرست بها می‌گویند.
صورت مهندس ناظر: فردی که از سمت مهندس مشاور مشخص می‌شود و وظایفی جهت نظارت و بستن قراردادهایی با پیمانکار بر عهده دارد.
تعریف پیمانکار: در آموزش صورت وضعیت پروژه پیمانکار همان فرد طرف دیگر قرار داد است که اجرای پروژه را بر عهده دارد.
تجهیز کارگاه: در آموزش صورت وضعیت پروژه برای اینکه پیمانکار طرح را شروع کند، تعدادی وسایل مورد نیاز به صورت موقت باید تهیه شود تا پروژه‌ی اصلی راه‌اندازی شود.
برچیدن کارگاه: بعد از اتمام پروژه تمام وسایل مانند ماشین‌آلات، مصالح، نیروی کار، کانکس‌ها یا ساختمان‌های موقت و… باید جمع گردد و پروژه مرتب و تمیز تحویل کارفرما داده می‌شود.
مهندس مشاور: کارفرما یک فرد برای نظارت بر فعالیت پیمانکار و دیگر افراد مشخص می‌کند. این فرد یا افراد نسبت به وظیفه‌ای که بر عهده دارند، بین کارفرما و پیمانکار قرار می‌گیرند.
کارفرما: شخصی که طرف دیگر قرار داد است و مسئول تهیه‌ی نقشه‌ها و هزینه‌ها است.
قرار داد: سندی است که کلیه مشخصات پروژه در آن ثبت می‌شود و به امضای کارفرما و پیمانکار می‌رسد.
از قدیم گفته‌اند وقتی قرار است بین دو یا چند فرد کاری صورت بگیرد، بهتر است که سندی مربوط به همان کار بین افراد به امضا برسد، در این صورت درصد بروز مشکل به حداقل خواهد رسید و طبق همان قرارداد فعالیت خواسته شده صورت می‌پذیرد. در آموزش صورت وضعیت پروژه به خصوص در حوزه‌ی عمران نیز افراد چنین قراردادهایی را به ثبت می‌رسانند.
همانطور که پیش‌تر در آموزش صورت وضعیت پروژه گفته شد، قرارداد سندی است که بین پیمانکار و کارفرما و یا افرادی از جانب کارفرما برای انجام یک پروژه ساخت و ساز به امضا می‌رسد. در این قرارداد باید مشخصات افراد و پروژه‌ای که قرار است اجرا شود قید شده باشد. در آموزش صورت وضعیت نویسی انواع مختلفی از قراردادهای عمرانی را به اختصار توضیح خواهیم داد.
“اگر می‌خواهید در قراردادنویسی پروژه های عمرانی و معماری به حد اعلا برسید، درخواست ثبت نام این دوره را به کارشناس دپارتمان عمران امیرکبیر اعلام نمایید.”
در بحث‌های عمرانی تنها یک قرارداد وجود ندارد بلکه انواع مختلفی از قراردادها هستند که هر کدام مربوط به بخشی از عملیات عمرانی است و ما در آموزش صورت وضعیت پروژه به این قراردادها پرداخته‌ایم. قراردادهای اجرایی عمرانی شامل: قراردادهای تک عاملی یا امانی، قرار های دوعاملی، قراردادهای سه عاملی، قراردادهای چهارعاملی یا مدیریت طرح، قراردادهای پیمانکاری مدیریت و یکپارچه
یکی از قراردادهای قدیمی در آموزش صورت وضعیت پروژه قراردادهای تک عاملی است. این نوع قرارداد که اصولا برای پروژه‌های کوچک در نظر گرفته می‌شود، پیمانکاری ندارد و کارفرما کل کار را بر عهده می‌گیرد. کارفرما باید کلیه هزینه‌ها، مصالح و دیگر وسایل مورد نیاز پروژه را تامین کند.
در این بخش از آموزش صورت وضعیت پروژه، کارفرما با تعدادی از کارکنان خود که در حوزه‌های ساخت و ساز سر رشته دارند، یا با استخدام موقت یک‌سری افراد و مهندسین، پروژه را در دست می‌گیرد. بعضی از این قراردادها مانند عملیات‌های شهرداری در سطح شهر است که باید در مدت زمان کوتاهی انجام شود.
گاهی در آموزش صورت وضعیت پروژه، عملیاتی که قرار است انجام شود حجم بزرگ‌تری دارد که کارفرما به تنهایی از عهده‌ی آن بر نمی‌آید. به همین جهت در قراردادهای دو عاملی برخلاف قرارداد تک عاملی پای پیمانکار در میان است. در این مرحله از آموزش صورت وضعیت نویسی پیمانکار علاوه بر اجرای پروژه طراحی این عملیات را نیز بر عهده دارد.
همچنین پیمانکار یا به وسیله‌ی افراد خود طرح را بر عهده می‌گیرد و یا از مشاوران خارج از سیستم خود کمک می‌گیرد. در مواقعی از این قراردادها پیمانکار برای سرعت بخشیدن به کار همزمان اجرا و طراحی را انجام می‌دهد. در این نوع قرارداد از آموزش صورت وضعیت پروژه کارفرما مسئولیت کمتری نسبت به قراردادهای تک عاملی خواهد داشت.
یکی دیگر از قراردادهای عمرانی که قرار است در آموزش صورت وضعیت پروژه به آن پرداخته شود، قراردادهای سه عاملی است. همانطور که از نام این قرارداد مشخص است، یعنی ما با سه طرف برای اجرای یک پروژه سر و کار داریم. در این قرارداد ابتدا کارفرما با گروهی از مشاوران مشورت و طراحی یک پروژه را انجام داده و بعد از آن عملیات اجرایی را به عهده پیمانکار می‌سپارند. در این موقعیت خود کارفرما بر عملیات پیمانکار نظارت دارد. اما مسئولیت اجرا بر عهده‌ی خود پیمانکار است.
شما در آموزش صورت وضعیت پروژه با قراردادهای چهار عاملی نیز آشنا خواهید شد. در قراردادهای چهار عاملی کنار کارفرما، مشاوران طرح و پیمانکار فرد چهارمی به نام مدیر طرح نیز قرار می‌گیرد. این شخص بیشتر دستیار و کمک دهنده‌ی کارفرماست. در این مرحله از آموزش صورت وضعیت نویسی به جای کارفرما، مدیر طرح مسئولیت نظارت بر روند کار را بر عهده دارد. البته ناگفته نماند که قراردادهای که قرار است اخذ شود توسط خود کارفرما صورت می‌گیرد.
ما تا به اینجا از قراردادهایی در آموزش صورت وضعیت پروژه صحبت کردیم که بین کارفرما و پیمانکار بسته می‌شود و مسئولیت آنها در قبال پروژه را نیز بیان کردیم. اما یکی دیگر از قراردادهای عمرانی به صورت پیمانکاری است که این نوع قرارداد بین ارگان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی رخ می‌دهد.
گاهی ارگان‌های دولتی یک عملیات بزرگ را به صورت مناقصه به پیمانکاران و یا افراد متخصصی که از قبل آنها را می‌شناسند واگذار می‌کنند. در این مرحله پیمانکار کلیه‌ی عملیات طراحی و اجرا را بر عهده دارد و کلیه‌ی جوانب بر عهده‌ی پیمانکار است و با توجه به بودجه‌ای که در اختیار دارد و زمانی که در قرارداد مشخص شده است، باید پروژه را تحویل ارگان دولتی دهد.
ما تا به اینجا از قراردادهای اجرایی در آموزش صورت وضعیت پروژه صحبت کردیم، اما در عملیات‌های عمرانی علاوه بر قراردادهای اجرایی، قراردادهایی با توجه به هزینه‌ها نیز ثبت می‌شود، که هر مرحله از پرداخت هزینه‌ها نیز قراردادهای مخصوص به خود را دارد. مهم‌ترین قراردادهای این زمینه شامل قیمت ثابت، اضافه بر هزینه و دیگر قراردادهای پرداختی است که در رابطه با آنها صحبت خواهد شد.
یکی از معضلاتی که در اجرای پروژه‌ها به آن پرداخته می‌شود، نوع پرداخت هزینه هاست که کارفرمایان و پیمانکاران روی این گزینه بیشتر با هم بحث می‌کنند. یکی از روش‌های پرداختی در آموزش صورت وضعیت پروژه، روش قیمت ثابت است، این روش نیز به شکل‌های گوناگونی انجام می‌شود، اما اگر بخواهیم به صورت کلی در رابطه با آن توضیح دهیم در این روش کارفرما یک لیست مقطوع از قیمت‌های پرداختی تهیه می‌کند و پیمانکار طبق همان تعرفه باید قیمت‌های پیشنهادی خود را تنظیم کند.
پیمانکار برای اینکه دچار ضرر نشود چنین پروژه‌هایی را در زمان کمتری باید به اتمام برساند و اکثر پروژه‌هایی را باید تقبل کند که احتمال سختی کار کمتری داشته باشند.
در این مدل از قراردادهای آموزش صورت وضعیت پروژه چیزی که آموزش می‌بینید این است که کارفرما علاوه بر هزینه‌هایی که در قرارداد ثبت کرده‌اند، هزینه‌هایی بابت سود پیمانکار که همان هزینه‌های بالاسری گفته می‌شود را نیز لحاظ می‌کند. گاهی پروژه‌هایی در دستور کار قرار می‌گیرد که طرح آن‌هامشخص نیست و کارفرما و پیمانکار در حین کار به چگونگی طرح روبه رو می‌شوند و یک‌سری مسائل برای آنها مشخص می‌شود.
“به همین جهت نمی‌توانند هزینه‌های کلی برای چنین پروژه‌های را در نظر بگیرند. برای مثال در مواقع بازسازی منطقه زلزله زده نمی‌توان طرح کلیه مشکلاتی که پیش آمده را به صورت دقیق مشخص کرد.”
تا به اینجا از چگونگی قراردادهای عمرانی به صورت اجرایی و پرداخت هزینه صحبت شده است. اما سوال این جاست که این هزینه‌ها را چه کسی و یا چه کسانی تامین می‌کنند؟ و این منابع مالی به چه صورت به صاحبان پروژه انتقال داده می‌شود؟ و سوال‌های مشابه دیگر. برای جواب این سوال‌ها آموزش صورت وضعیت پروژه دو نمونه از قراردادهای تامین مالی که به صورت استقراضی و غیر استقراضی است را شرح خواهد داد.
در قراردادهای تامین مالی که در آموزش صورت وضعیت پروژه آنها را به صورت کامل به شما آموزش خواهد داد، شما با قراردادهای غیر استقراضی آشنا خواهید شد. در این روش که بیشتر در ارگان‌های دولتی صورت می‌گیرد، کلیه هزینه‌های یک پروژه از سمت دولت به وسیله بودجه‌ای که سازمان برنامه ریزی بودجه کشور برای آنها در نظر گرفته است تامین می‌کند. دولت با استفاده از این بودجه و یا وام‌های داخلی یا خارجی هزینه‌های عملیات‌های عمرانی را تامین خواهد کرد.
در قراردادهایی که به صورت استقراضی منابع مالی آنها تامین می‌شود، بیشتر برای فعالیت‌های بین‌المللی صورت می‌گیرد. در این روش از آموزش صورت وضعیت پروژه بانک‌های داخلی و خارجی تسهیلاتی در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهند تا با آن منابع مورد نیاز خود را تامین کنند. این ضمانت بانکی باعث اعتماد بیشتر بین شرکت‌های ساخت و ساز می‌شود. البته ناگفته نماند که بانک‌ها در صورت دریافت کلیه‌ی مواد و وسایل ساخت و ساز هزینه‌ها را پرداخت خواهند کرد.
در ادامه‌ی مباحث قراردادهای عمرانی که در مقاله‌ی آموزش صورت وضعیت پروژه به آنها اشاره شد، نوعی دیگر از قراردادهای عمرانی نیز وجود دارد که بر اساس موضوع تقسیم بندی می‌شوند. این نوع قراردادها نیز انواع مختلفی دارد که شامل قراردادهای فنی و مهندسی، قرارداد مشاوره، خدمات، قرارداد خرید و فروش کالا، قرارداد توزیع کالا و قرداد اعطای امتیاز هستند که در دوره‌های آموزش صورت وضعیت نویسی مفصل شرح داده خواهند شد.
یکی از موارد با اهمیت در پروژه‌های عمرانی مسئله بیمه است. کارفرمایان علاوه بر ایجاد ایمنی برای کارکنان در اجرای پروژه باید بیمه‌ی این افراد نیز در دستور کار خود قرار دهند. این نکته در آموزش صورت وضعیت پروژه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که ممکن است در این پروژه‌ها خطرات بسیاری برای عملیات و افراد رخ دهد که بیمه تا حدودی خسارت وارد شده را جبران خواهد کرد. البته قراردادهای بیمه نیز به چند صورت انجام می‌شوند که شامل: قراردادهای عمرانی، قراردادهای غیر عمرانی و خاص قراردادهای غیر عمرانی هستند.
طبق تعاریفی که برای آموزش صورت وضعیت پروژه گفته شد ، این رشته خود دارای زیر شاخه‌های متعددی است که نیاز به آموزش درست و اصولی دارد. چرا که نداشتن تخصص درست در این زمینه ممکن است افراد و پروژه را به دردسر بیاندازد. به همین جهت افراد علاقمند به حوزه‌های متره برآورد و آموزش صورت وضعیت نویسی با شرکت در دوره‌های آموزشی این حوزه می‌توانند مهارت‌های لازم را به دست بیاورند.
“از آنجایی که اصفهان مهد مباحث معماری و عمرانی است، آموزش صورت وضعیت پروژه سالیان متعددی در این شهر به صورت آکادمیک آموزش داده می‌شود. یکی از برترین آموزشگاه‌های عمرانی در این زمینه آموزشگاه امیرکبیر اصفهان است که با برگزاری دوره‌های متره و برآورد، مدیریت پروژه و دوره مدیریت دفتر فنی زمینه‌ی لازم جهت آموزش را فراهم آورده است.”
آموزش صورت وضعیت پروژه و تمام جزئیات این رشته‌ی پرکاربرد در صنعت ساخت و ساز، به خصوص که توجه بسیاری به تمام جزئیات از لحاظ مالی، تهیه مواد، افراد متخصص و همینطور استفاده از بیمه دارد، باید در برنامه‌ی کاری مهندسان قرار بگیرد. مطمئنا با نادیده گرفتن این موارد مهم در انجام پروژه‌ها، نه تنها باعث ضرر و زیان در فعالیت‌های عمرانی می‌شود، بلکه در بیشتر موارد باعث شکست این فعالیت نیز شده خواهد شد.
“به همین جهت برای کسب این حرفه از طریق مراکز آموزشی عمران، آن را به دست بیاورید. در این راستا مجتمع امیرکبیر اصفهان پذیرای دانشجویان و کارآموزان در حوزه‌ی عمران، معماری و پیمانکاری است.”
مجتمع آموزشی امیرکبیر با مجوز رسمی از سازمان فنی و حرفه ای از سال 93 به عنوان حلقه گمشده بین دانشگاه و صنعت آغاز به کار کرد. هدف این مجتمع آموزش “هرآنچه در دانشگاه تدریس نشده است” و ” هر آنچه در دانشگاه با کیفیت خوب آموزش داده نشده است” می باشد. این آموزش ها با رویکرد بازارکار و تلاش همه جانبه در معرفی فراگیران به بازار کار است. خوشبختانه در سال های اخیر بیش از 60 درصد فراگیران امیرکبیربه بازارکار ایران معرفی شده اند. هم چنین بیش از 20 درصد فراگیران پس از یادگیری مهارت و بهبود سطح زبانی خود، با مشاوران مجرب مجتمع در تعامل بوده و اقدام به مهاجرت تحصیلی و کاری نموده اند. امید است که در سال های آینده با رایزنی های متعدد با شرکت های بین المللی زمینه اخذ پروژه های بین المللی و استفاده از فراگیران به صورت فریلنسری میسر گردد.
